Model Test Paper
Subject : Sociology
Class: 12th
Session 2022-23
Time:3hrs
M.M:80
Part-A
Q1. Objective Type Questions: (20×1=20)
i) he new agricultural technology has made the farmers :
(a) Market-oriented
(b) Labour class
(c) Self-sufficient
(d) None of the above
Ans: (a) Market-oriented
ii) Which is the largest tribe in India?
(a) Santhal
(b) Bhil
(c) Munda
(d) Gonds
Ans (a) Santhal
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
iii) Transgender means:
(a) Male
(b) Female
(c) Third Gender
(d) All of the above
Ans: (c) Third Gender
iv) Rural society can be divided into two classes :
(а) Master and slaves
(b) The exploiting class and the exploited class
(c) Upper class and lower class
(d) Capitalists and workers.
Ans: (b) The exploiting class and the exploited class.
v) The Act, according to which a daughter has an equal share in the property of her parents is
(a) Legal property Act
(b) Hindu Property Act
(c) Civil Act
(d) Divine Act
Ans: (b) Hindu Property Act
vi) Who founded Self Respect Movement?
(a) Periyar E.V. Ramaswamy
(b) Dr. Ambedkar
(c) Sri Narayana Guru
(d) None
Ans: (a) Periyar E.V. Ramaswamy
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
vii) The movement of the people from rural areas to urban areas is called:
(a) Urban society
(b) Rural society
(c) Urbanism
(d) Urbanisation
Ans: (d) Urbanisation
viii) Alcoholism is associated with what kind of problems?
(a) Social problem
(b) Economic problem
(c) Health problem
(d) All of the above
Ans: (d) All of the above
ix) Which one of the following is not the classification of drinkers?
(a) Rare users
(b) Light drinkers
(c) Hyper users
(d) None
Ans: (c) Hyper users
x) Globalisation means:
(a) Reduction of trade barriers
(b) Freer flow of technology
(c) Both
(d) None
Ans (c) Both
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
xi) Which of these is a change process of Culture?
(a) Westernisation
(b) Sanskritization
(c) Both
(d) None
Ans: (c) Both
xii) The main cause of female foeticide is:
(a) Increased sex ratio
(b) Patriarchal mindset
(c) Preference for girls
(d) None
Ans: (b) Patriarchal mindset
xiii) Who represented Satyashodhak Movement?
(a) Jotirao Phule
(b) Dj. Ambedkar
(c) Ishwar Chandra Vidyasagar
(d) Sri Narayan Guru
Ans (a) Jotirao Phule
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
xiv) Who propounded the concept of class consciousness and class struggle?
(a) Marx
(b) Weber
(c) Durkheim
(d) None
Ans: (a) Marx
xv) What is the other name for Continuity theory?
(a) Undeveloped theory
(b) Developing theory
(c) Development theory
(d) Non continuity theory
Ans: (c) Development theory
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
xvi) In the state of Punjab, district with highest sex ratio is:
(a) Hoshiarpur
(b) Bathiitda
(c) Ludhiana
(d) Amritsar
Ans: (a) Hoshiarpur
xvii) Female foeticide test includes:
(a) Ultra sound
(b) MRI.
(c) X-rays
(d) Weighing Machines
Ans: (a) Ultra sound
xviii) Sex ratio means:
(а) Number of females per 1000 males
(b) Number of males per 1000 males
(c) Number of children per 1000 females
(d) Number of females and males.
Ans: (a) Number of females per 1000 males
xix) Which are the causes of homelessness in urban society?
(a) Shortage of housing
(b) Entitlement of housing
(c) Entitlement of Land
(d) All of these
Ans: (d) All of these
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
xx) Which of these is a structural process of change?
(а) Only Modernisation
(b) Only Globalisation
(c) Both Modernisation and Globalisation
(d) None
Ans: (c) Both Modernisation and Globalisation
Part-B (10×1=10)
Fill in the Blanks:
1) SEWA stands for ……………
Ans: Self Employed Women’s Association
2) ……………… refers to deeper understanding of own caste identity.
Ans: Caste consciousness
3) An urban community is known for its ……………. division of labour.
Ans: specialised
4) ……………….. is one of the main reasons for female foeticide.
Ans: Patriarchal system
5) Weber considered class in ……………….. term.
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
Ans: inequality
True/False:
6) Mahar movement is based on total rejection of the religion of the caste Hindu.
Ans: True
7) Alcoholism is more treatable than drug addiction.
Ans: True
8) The Parents’ Maintenance Act was passed in Himachal Pradesh.
Ans: True
9) Awareness programmes can sensitise about the ill effects of female foeticide.
Ans: True
10) Rural indebtedness is an indicator of the weak financial infrastructure.
Ans: True
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
Part-C (5×3=15)
1) What do you mean by Tribal society?
Ans: The society which lives very much away from our society in forests, mountains, etc., and which has its own geographical area, language, culture, and religion.
2) What is a non-agricultural occupation?
Ans: Those occupations which are not directly attached to agriculture are known as non-agricultural occupations. Such occupations are available in urban areas where 75% population is engaged in non-agricultural occupations such as jobs, industries etc.
3) Differentiate between caste and class.
Ans: 1.Caste is a closed group but the class is an open group.
2.Membership of caste is based on birth but membership of class is based on individual ability.
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
4) What do you mean by gender inequality?
Ans: In our society, discrimination takes place between man and woman on the basis of sex. Males are given all the rights but females are not given all the rights although they are provided by the Constitution. This is known as gender inequality.
5) Write down three causes of domestic violence.
Ans: 1.Males are physically stronger than females.
2.Females economically depend upon males.
3.The social status of females and children is not good.
6) What is indebtedness?
Ans: When an individual takes some money as a loan from others on interest to do some work, it is known as debt. When he is unable to pay back his debt and the loan increases by adding the interest, it is called indebtedness.
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
7) Describe Women’s movement?
Ans. Women’s movement. Female were suppressed from the ages. To uplift their social status, many movements were organised in 19th and 20th century. Raja Ram Mohan Roy, Ishwar Chandra Vidyasagar, D.K. Karve etc. were major leaders of such movements.
8) What is Alcohol dependency?
Ans: When a person starts to consume alcohol daily and is unable to live without it, this is called alcohol dependency. He becomes so depended on alcohol that he is unable to do any work without it. This is known as alcohol dependency.
Part-C
Read the following source and answer the given questions: (5×2=10)
The term ‘rural’ is the opposite of ‘urban’. The term ‘rural society’ is used almost interchangeably with the term Village’. As per census 2011, out of 121 crore Indians, 83.3 crore population lives in the rural areas. The rural community has a long history of its own. It is a group of about 5000 people depending on agriculture and allied occupations, permanently residing in a particular geographic area and participating in common socio-economic and cultural activities.
i) Give the meaning to the word ‘Village’.
Ans. A village is a geographical area that is close to the natural environment, whose most of the population is engaged in agricultural-related occupations and which is different from urban areas due to its distinct features.
ii) Give teo features of a village.
Ans. 1.Rural people have direct and primary relations.
2.Villages are small in size and that’s why they have social uniformity.
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
iii) Give three differences between a village and a town.
Ans. 1.Villages are small in size but towns are large in size.
2. Rural people have direct and primary relations with each other but urban people have indirect and secondary relations.
3.Most of the rural population is directly or indirectly engaged in agriculture or related occupations but more than 75% urban population is engaged in industrial work or non-agricultural occupations.
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
iv) As per census 2011,how many population lives in rural area?
Ans. As per census 2011, out of 121 crore Indians, 83.3 crore population lives in the rural areas.
v) Define term ‘rural society’?
Ans. The term ‘rural society’ is used almost interchangeably with the term Village’.
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
Part-D (5×5=25)
1) Write a note on social movement and its features.
Ans: When people of any society are dissatisfied with prevailing social circumstances of society and they want to bring change in it then social movement comes into being. Social movement always starts with an ideology. Sometimes social movement develops to oppose any change. Earlier sociologists used to think that social change is an effort to bring change but modern sociologists think that movement either brings social change or stops any change. Different thinkers have given their views about social movement and these are given below :According to Merril and Eldridge, “Social movement is more or less conscious effort for change in mores of society.” According to Hurton and Hunt, “Social movement is the collective effort for bringing change or doing opposition in society or in its members.”Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
According to Herbert Blummer, “Social movement can be called as the collective effort to establish a new system of life.”So on the basis of the views of these different scholars, we can say that social movement is the collective behaviour of members of society, whose aim is to either change prevailing culture and social structure or to oppose that change. So social movement can be understood in the form of effort of social action and collective effort.
Features. Following are the features of social movements :
1.Group Consciousness: The first and important feature of any movement is the existence of group consciousness in it. Consciousness brings unity and more people participate in movement.
2.Collective Action: Social movement cannot be started by one or two persons. For this, many people and their collective actions are required. In the absence of collective action, movement cannot be initiated.
3.Set Ideology: To start a social movement, it is must to have a set ideology and members should have faith in it. In the absence of set ideology, movement cannot start. Along with this, ideology must continue for a longer period so that the movement must not deviate from its path.
4.To Promote Change: Social movement is initiated because of two reasons. First of all it wants to bring change in the existing system and secondly it can oppose the change. Change is must in both the circumstances. In this way social movement brings change in one- way or the other.
5.Brings New social Order: Major objective of social movement is to bring change in the existing system. This change replaces the old system with the new system which in itself is a symbol of change.
6.Violent or Non-violent: It is not necessary that social movement will only non-violent in nature. Sometimes, it can be violent. Sometimes, people are so much fed up with the existing system that they even take the violent path to change it.
7.Unlimited Period: Every social movement starts with an objective in mind. But no one knows that for how much time will it continue and when will the objectives be achieved. In this way movement is for unlimited time period.
2) Explain the various problems faced by old age people in society.
Ans. Elders not have to face one or two problems but have to face many problems which are given below:
1. Problems due to Technological Development. Elders were very much respected in ancient times because it was believed that elders have the knowledge of any art. People need those elders to get knowledge of that art. But it is not so in today’s age. Now elders are unable to get that respect due to technological development because any type of knowledge can be saved with the help of technology. That’s why the respect of the aged, which they were getting in earlier times, has been reduced. Now there is no importance of aged for the society. They are considered as useless and misbehaved because of which problems occurred for them.Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
2. Problem due to decreasing effect of caste system. Many types of laws were made after independence because of which the importance of caste system was reduced to a great extent. Occupation of person, in ancient times, was determined according to his caste, person has to adopt the occupation of that caste in which he is born. He was not allowed to change his occupation even if he had the ability. Elder people of the caste were used to give some secrets of the occupations to the younger members of the family. But after independence, the importance of caste system was reduced because of which now person can adopt anx occupation with his ability. In this way the importance of the secrets given by elders was reduced and their need remains no more. They were considered as useless and their problems were started.
3. Problems due to Spread of Education. Yet the spread of education is good for society but many a times it brings problems for the elders. People of villages send their children to cities to get better education. After getting education they get job in cities. They start to live in cities and even marries over there. In the start they regularly go back to villages and even send money to their parents. But due to increasing business they stop going back to villages and even stop sending money to their parents. Parents has no option except living quitely. From here economic problem starts for them.
4. Problem of Economic Dependency. Generally it has been seen that dependence of money also becomes a reason of problem in old age. If father has died and mother has no source of income then she becomes helpless and becomes dependent upon children. She is left with no option except depending on children to run their daily expenditure. Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class .She becomes helpless. In this way dependence upon children also becomes a reason of problem in old age.
5. Spending whole Income on Children. It is very difficult to save money in today’s age of inflation. A middle class family has to do a lot of expenditure. Lot of money is required to meet expenditure of house and expenditure of education of children etc. Every person wants to give better education to his children. Better education is very expensive these days. They spend whole of their income and saving on children to give them good education so that they could be given a good future.That’s why nothing is left with them for old age. Children get good education and good job and even make their own house after marriage. Parents enter in an old age but economic problems surround them. In this way they have to face economic problems.because of which they become useless in their old age.
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
3) What is Rural Indebtedness? What are the causes responsible for rural indebtedness?
Ans. A money lender has a very important place in rural economy. In most of the areas the word ‘SHAHUKAR’ is used for that person who gives money as loan on interest. He is known by different names at different places. The system of giving and taking loans, in ancient Indian society, was not based upon laws. This system was based upon the traditional and personal relations of both the parties. In this way the relations of both the parties generally were very good. When new laws of agreements were made with the advent of Britishers then the money lenders got a great chance to become rich very quickly. Now the relations between both the parties were not personal and started to be based upon money.Yet the condition of farmers, in ancient Indian society was very good but their economic condition in British empire became very weak. Generally Indian farmers are poor people. But with this they also want to maintain status and respect in the society and that’s why they hardly care to do more expenditure at the time of many functions like marriage. In this way indebtedness remains in Indian society necessarily. Lakhs of farmers in Indian society are there who are suppressed under the pressure of indebtedness right from the ages. Their expenditure is also increasing day by day. Every increase of population increases pressure on land. Generally people take loan for the marriage of their daughter and most of them are unable to repay their loans; Agriculture in India depends upon rain. If rain is less then their situation also worsens because less rain will result in less production. That’s why farmer has to take loan and he comes under the cycle of indebtedness.
Causes of Indebtedness:
There are many reasons of this indebtedness and these reasons are given below :
1. Absence of Necessary Laws:
The biggest reason of indebtedness is the absence of necessary laws for the security of debted person. Moneylenders never let the indebted person to go out of their clutches due to their higher status. If a person takes loan once from money lenders in the village then he is unable to repay that loan even during whole of his life.
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
2. Neglect by Government:
The British government had hardly done any effort to save farmers from the hands of money lenders, yet many social reformers had tried to bring the attention of the British Government toward this thing. After independence, Indian government had made many laws to save farmers from the clutches of money lenders. But money lenders have adopted new ways of exploitation of farmers due to loopholes of these laws. Even today lakhs of farmers are under the clutches of money lenders.
3. Economic Disturbances:
In 1929 economic disturbances came because of which condition of farmers became more worse and they remained under the indebtedness of money lenders. After that they never came out of this indebtedness. After independence, many other factors had increased indebtedness like increased expenditure on agriculture, inflation, dependency on diesel in the absence of electricity and that’s why they remain under the indebtedness of money lenders.
4. More Expenditure:
Most of the farmers are poor and they are not in a position to buy things of leisure but they still try to buy things of leisure. Except this rural people have the tendency to spend more than their pocket. They spend more especially at the time of the marriage of their daughter and even try to give more dowry. That’s why they have to take loan. In this way their loan also increases with this.
5. Facility in taking loans:
Rural people are motivated to take more and more loan due to the easy availability of loans to them. If we want to take loan from the bank then we have to complete a number of formalities for the bank. But there is no problem of completing formality with a money lender. Farmer can get a loan from money lender just with personal know-how. In this way easiness of taking loan also encourages them to take loan from the money lender.
6. Tricks of money lenders:
Tricks of money lenders of our country have also increased the process of indebtedness. Generally, money lenders charge too much interest on loan because of which a person is unable to pay even interest of that loan. Sometimes money lenders give money by cutting interest before giving an amount to the person because of which farmer gets very less amount. In this way loan becomes double, triple even within a short span of time. With this there is another tendency in rural society that people are used to pay the loan which was taken by their parents.
In this way, this loan moves on from one generation to another. The illiteracy of rural people is also another reason of indebtedness. Moneylenders are giving less amount to the related person but are writing more amount in their books and taking advantage of their illiteracy. They even give their signatures a blank paper with which money lenders take possession of everything of the related person. Generally, money lenders in villages belong to a higher caste, and lower caste people don’t have enough power to oppose them. In this way due to these causes problem of indebtedness increases
4) Explain the Weberian theory of class.
Ans. Max Weber gave the theory of stratification in which he explained class, status group and party differently. Weber’s theory of stratification is considered as practical and rational. That’s why his theory is given enough importance by American Sociologists. Weber has explained stratification from three aspects and these are class, status and party. All these groups could be called as interest groups which not only can fight within themselves but they can fight even against each other. They tell us about a specific authority and are interrelated as well. Now we will explain . them one by one:
Class: Karl Marx has defined class on economic basis and in the same way Weber has also defined class on economic basis. According to Weber, “Class is a group of those people which are at equal status in structure of social, economic opportunities and which live in same conditions. These conditions depend upon their form and quantity of economic power.” In this way Weber talks about a type of group in which a specific number of people have equal chances in life. Yet this concept of Weber is not very much different from Marx’s concept of class but Weber has imagined class as the group of people living in same economic conditions not as a group of self-consciousness. Weber has given three types of classes which are given below:
1.A Property Class
2An Acquisition Class
3.A Social Class
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
1. A Property Class: A property class is that group whose position depends upon the fact that how much property it has? This class is again further divided into two parts:
i)The Positively Privileged Property Class. This class owns a lot of property and it lives on the income generated from its property. This class can keep monopoly over selling or buying of consumer goods, by collecting property or on taking education.
ii)The Negatively Privileged Property Class. Illiterate, poor, property less and people under debt are major members of this group. But there is one another group between these two groups and that is Privileged Middle class in which members of both the given classes are included. According to Weber, Capitalist is member of this group due to his privileged position and Labourer is its member due to its negatively privileged position.
2. An Acquisition Class: It is that type of group whose position is determined by taking advantage from opportunities of services available in the market. This group is of three types:
i)The Positively Privileged Acquisition Class. This class keeps monopoly over administration of producer manufacturers. These factory owners are bankers, industrialists, financiers etc. These people not only keep control over administrative system but they exert influence on government’s economic policies as well.Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
ii)The Middle Privileged Acquisition Class. This class belongs to middle class people in which small professional people, artisans, independent farmers etc. are included.
iii) The Negatively Privileged Acquisition Class. People of lower classes are part of this group which include trained, semi trained and untrained labourers.
3. Social Class: Most number of people are included in this group. This class observes definite changes due to progress made by different generations. But Weber does not explain social class according to privileges. According to him people of labour class, lower middle class, intellectual class, property owner class are included in it.
5) What do your understand by females foeticide? Describe its causes and consequences.
Ans. The word female foeticide is made up of two words female and foeticide. The meaning of female is girl and foeticide is killing foetus. So, if we look at the literal meaning of female foeticide it is killing of females foetus in mother’s womb. Actually this concept of female foeticide came forward in last few decades when sex ratio of our country started declining.
Meaning of Female Foeticide. Due to many reasons, people wish to have a boy. They use many methods to get .a boy in place of a girl. When a female gets pregnant, during first three months, foetus is not yet fully developed. It is still known as foetus. These days, many new modern techniques have come forward which tell us that the foetus is of boy or girl. Such test is known as sex determination test. If the foetus is of boy, it’s fine but if it is of girl, it is aborted or terminated. It is known as female foeticide. Just because of female foeticide, the sex ratio in India started declining. In 2011, it was 943 girls behind 1000 boys.
Causes of Female Foeticide. When the foetus of a girl is terminated in the mother’s womb, it is called female foeticide. This is one of the social problems which came forward in last few decades. It can have many reasons which are given-below:
1. Traditional Society. The problem of female foeticide prevails more in traditional society. If we compare developed societies such as U.S.A., U.K. etc. with the traditional societies such as India, China, Pakistan etc., we observe that sex ratio is quite less in traditional societies. It is so because people have a tendency in such societies that they need a boy for the continuation of family and to give fire to their funeral pyre. Due to such tendencies, number of boys increase in traditional societies as people prefer to have a boy.
2. Wish to have a male child. Generally people wish to have a boy for the continuation of family and to give fire to their funeral pyre after death. Moreover people know if there will be a girl, they will have to give lot of dowry at the time of her marriage. Along with this, they’ll have to give a lot even after girl’s marriage. That’s why people don’t want girl and they even try for this. They do not hesitate from killing female foetus. In this way wish to have a boy also increases female foeticide.Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
3. Technological Advances. During ancient times, people did’t have access to technological advances as they were not available. So, it was not possible to conduct sex determination test. They had to wait till child’ birth. If it was girl, she was killed at the time of her birth. But with time, many techniques came forward which made it possible to know about the sex of child. Just after 18 weeks of pregnancy, ultrasound machines tell us that the foetus is boy or girl. Thousands of clinics and nursing homes came forward which terminate female foetus. They even kill unborn girl in the womb of mother. New tools have made this work quite easy. In this way technological advancements are responsible for female foeticide.
4. Patriarchal Society. Our society is basically a patriarchal society and males dominate our houses. They take care of the house and take all the important decisions. In such societies, the status of females is quite low and everything is done according to the wish of males. Females cannot do anything with their wish. Males in such society wish to have boys at home and they do not hestitate from committing female foeticide. Females have to accept this as it is the decision of males. In this way, they are forced to accept this wrong act.
Consequences of Females Foeticide: The problem of female foeticide can have some dangerous consequences on society which are given below:
1. Declining Sex Ratio. If we look at the record of the past 100 years we can see that during last 100 years of 1901-2001, the sex ratio has declined quite considerably. Yet, the number of females increased during the decades of 1971-1981 and 1991-2001 but in rest of the decades, it decreased quite considerbely. In India, only Kerala is the state with positive sex ratio. This no. is 1000: 1084 in Kerala. It is 1000: 1038 in Puduchery. But in Haryana it is 1000: 877, in Chandigarh 1000: 818 and in Punjab it is 1000: 893. In this way we can say that the declining sex ratio is a major cause of concern in society.
2. Violence Against Women. Female foeticide leads to decline in sex ratio which further leads to increase in violence against women. Girls are killed either before birth or new born girls are killed. Even people abandon their daughters in trains. Females have to face violence as they have given birth to girl, not boy. Many have to face sex based violence such as rape, abduction, prostitution etc.
3. Low Status of Women. Declining sex ratio leads to decline in social status of women. If any female is unable to give birth to boy and is bearing only female child, she is forced to opt for abortion. Social evils and social institutions are also responsible for this and it can have an adverse impact on social status of females.
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
6) What is deforestation? What are the causes responsible for deforestation?
Ans. One of the major reasons of environmental degradation is deforestation. The meaning of deforestation is cutting down trees. Except cutting of trees, deforestation increases due to the expansion of agriculture and pastoral areas. During earlier times, tribals fulfilled their needs because they had all the forest and natural resources available with them. To fulfill their needs, they^were dependent upon forests. But deforestation has been increased due to many factors such as industrialization, urbanization, agriculture, increase in population and need of wood etc. It has directly or indirectly affected the tribal economy. Deforestation is having a very ba,d impact on our atmosphere.
Reasons or causes of deforestation:
1. Deforestation for Agriculture. An increase in population leads to less space for agriculture. That’s why forests were cut down to increase the land under cultivation. Such farmers who do not have land, cut the forests down to earn their livelihood. Many tribal people still do shifting cultivation and cut the forests down.Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
2. Deforestation for Wood. Wood is used as a raw material in many industries because of which deforestation takes place. With the increase in population, we need wood to make homes and furniture. After the industrial revolution, the demand of wood increased to a great extent. That’s why wood was obtained from the Indian forests as this wood was of good quality and labor was also cheap over here.
3. Deforestation to Cook Food. Yet, there is no dearth of wood in forests to cook food but still, wood is put on fire to cook food and to get warmth. That’s why tribal people cut forests, collect wood to make coal.
4. Industrialisation and Urbanisation. The land is required to establish industries and to expand urban areas. That’s why forests are cut down to clear land so as to develop industries and urban areas. It adversely affects our environment as well as forests. Consequently, tribals were forced to abandon their original habitat.
5. Deforestation for Pastoral Lands. To fulfill the increasing need of fodder for cattle, pastoral lands were expanded. Consequently, forest land was cleared to make it grassland. In this way forests were cut down.
6. Deforestation for Paper Industry. Wood pulp is used to make paper which is used in every sector of society. During last few decades, the consumption of paper has been increased to a great extent. That’s why a particular type of tree is grown to make paper from wood pulp.
7. Deforestation for Commercial Purposes. Many factories use wood as raw-material. That’s why they stress on growing a particular type of tree which they cut down very quickly. This also increases deforestation in one way or the other.
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
7) Write a detailed note on harmful effects of Alcoholism.
Ans. Alcoholism cannot be considered as the right choice from any point of view whether familial, economic, moral or social. Alcoholic person always goes downwards in his life. Except this his family life and social life also comes in danger. Its effects are given below:
1. Alcoholism and personal disorganization. If any person starts using alcohol then it has many personal reasons. For example, if any person is unable to sleep or hardly feels any hunger then he takes some alcohol so that he could be able to sleep or should be hungry and later on he becomes an addict of it. Even he runs behind alcohol and forgets about his right or wrong. Even he hardly cares about his children and family. He starts to spend his income on whisky with which the economic condition of his family deteriorates. Economic tensions always surrounds him. He starts to use more and more drink to remove tension which leads to personal disorganization. More and more tension surrounds him. When he is unable to struggle his tensions then tries to run away from his tensions by using alcohol. His character becomes weak and it increases personal d isorganization. .
2. Alcoholism and Social disorganization. Millions of people are there in our society who drink alcohol due to one or another reason. Alcoholism not only leads to their personal disorganization but it affects their families as well. Families start to disintegrate. Because family is the primary unit of society, so if family will be disintegrated then definitely society will also be affected by this and it will also disintegrate. If the person will not understand his responsibilities then definitely society will disintegrate.Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
3. Alcoholism and family disorganization. Not only personal disorganization occurs due to alcoholism but families also disintegrates due to his behaviour. When any person starts using alcohol then no one hardly cares about it. That’s why he is motivated to drink more and more liquor. He starts to drink daily. He just cares one thing that he has to drink in the evening and even he only cares about alcohol. He forgets all the other things. Tension comes in family due to his behaviour. Economic problems come due to poverty which lead to conflict, tensions, quarrels in the family. Disintegration comes in the family. Even condition of divorce comes in the family. Even many people commit suicide due to this. In this way family disorganization comes with alcoholism and social disorganization comes due to family disorganization.
4. Less morality. Whenever a person comes to know about good or bad then it has been said that morality has come in it. When person starts to use alcohol then his morality starts to be reduced. He hardly cares about good or bad. Not only alcohol but he starts to use drugs as well. He never likes anything infront of liquor. He wants to get whisky on any condition. That’s why he fights with his family and children and even beats them also. In this way his morality comes to an end then he damn cares about the good or bad.
5. Economic problems. Many people start to drink alcohol to reduce their tension. Generally the tension is of money i.e. less income but more expenditure. He is always under stress of economic tension and he starts using alcohol and further again comes in economic problems. Other problems also come in his life. He starts to sell things of the house and even jewellery of his wife to buy liquor. His wife is earning money by working in the houses of other people but even he snatches that money to drink alcohol. He looks at the faces of others for money. It very much affects his family. In this way the economic life of person is completely destroyed due to alcoholism.Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
6. Increase in rate of crimes. Economic condition of a person deteriorates due to alcoholism. But he needs money to drink. He starts to sell things of the house in the absence of money. Even if he unables to get money then he starts to commit crimes. His brain hardly works in the absence of whisky and he starts to snatch money and even kills them for this crimes of dacoity, theft, rape etc. are very common. No body cares about morality while doing these things. In this way crime rate also increases due to alcoholism.
7. Effect on health. When person starts to use alcohol then first of all nothing happens to his body. But when he starts to use more alcohol then it starts to affect his body. His body starts to shiver in its absence, it damages his liver and suffers from many problems. His capacity to do work reduces. He unables to do anything without it. If he drinks alcohol then he is able to do any type of work unless his body stops working. In this way alcoholism affects his health. In this way we can see that not only family of the person but society also disintegrates with alcoholism. His morality comes to an end and crime rate increases with this. In this way alcoholism has a very badampact on the person.
ਮਾਡਲ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੱਤਰ
ਵਿਸ਼ਾ : ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰ
ਸੈਸ਼ਨ : 2022-23
ਜਮਾਤ : 12ਵੀ
ਸਮਾਂ : 3 ਘੰਟੇ
ਕੁੱਲ ਨੰਬਰ : 80
ਭਾਗ-ਉ (20×1=20)
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1.ਬਹੁਵਿਕਲਪੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ
1. ਨਵੀਂ ਖੇਤੀ ਤਕਨੀਕ ਨੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਹੈ:
(a) ਮੰਡੀ-ਮੁਖੀ
(b) ਕਿਰਤੀ ਵਰਗ
(c) ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ
(d) ਉਪਰੋਕਤ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ
ਉੱਤਰ: (a) ਮੰਡੀ-ਮੁਖੀ
2. ਬੇਘਰ ਹੋਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਕੀ ਹੈ?
(a) ਮਕਾਨਾਂ ਦੀ ਕਮੀ
(b) ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰਤਾ
(c) ਵਿਕਾਸ
(d) ਮੰਡੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਉੱਤਰ: (a) ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦੀ ਘਾਟ
3. ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ:
(ਏ) ਪੁਰਸ਼
(ਬੀ) ਇਸਤਰੀ
(ਸੀ) ਲਿੰਗ ਵਰਗ
(ਡੀ) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ
ਉੱਤਰ: (ਸੀ) ਲਿੰਗ ਵਰਗ
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
4. ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਦੋ ਵਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
(a) ਮਾਲਕ ਅਤੇ ਗੁਲਾਮ
(b) ਸ਼ੋਸ਼ਿਤ ਜਮਾਤ ਅਤੇ ਸ਼ੋਸ਼ਿਤ ਜਮਾਤ
(c) ਉੱਚ ਵਰਗ ਅਤੇ ਹੇਠਲੀ ਜਮਾਤ
(d) ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰ।
ਉੱਤਰ: (ਅ) ਸ਼ੋਸ਼ਿਤ ਜਮਾਤ ਅਤੇ ਸ਼ੋਸ਼ਿਤ ਜਮਾਤ।
5. ਕਿਸ ਕਾਨੂੰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਹੱਕ ਹੈ?
(a) ਕਾਨੂੰਨੀ ਜਾਇਦਾਦ
(b) ਹਿੰਦੂ ਜਾਇਦਾਦ ਅਧਿਨਿਯਮ
(c) ਨਾਗਰਿਕ ਅਧਿਨਿਯਮ
(d) ਦੈਵੀਕ ਅਧਿਨਿਯਮ
ਉੱਤਰ: (b) ਹਿੰਦੂ ਜਾਇਦਾਦ ਅਧਿਨਿਯਮ
6. ਸਵੈਮਾਣ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਿਸਨੇ ਕੀਤੀ?
(a) ਪੇਰੀ।ਆਰ ਈ.ਵੀ ਰਾਮਾਸਵਾਮੀ
(b) ਡਾ. ਅੰਬੇਡਕਰ
(c) ਸ੍ਰੀ ਨਰਾਇਣ ਗੁਰੂ
(d) ਕੋਈ ਨਹੀਂ
ਉੱਤਰ: (a) ਪੇਰੀ।ਆਰ ਈ.ਵੀ ਰਾਮਾਸਵਾਮੀ
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
7. ਪਿੰਡਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਲੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਥਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰੀਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕੀ ਆਖਦੇ ਹਨ ?
(a) ਸ਼ਹਿਰੀ ਸਮਾਜ
(b) ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ
(c) ਸ਼ਹਿਰੀਵਾਦ
(d) ਸ਼ਹਿਰੀਕਰਨ
ਉੱਤਰ: (d) ਸ਼ਹਿਰੀਕਰਨ
8. ਸ਼ਰਾਬਖੋਰੀ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ?
(a) ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆ
(b) ਆਰਥਿਕ ਸਮੱਸਿਆ
(c) ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆ
(d) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੀਆਂ
ਉੱਤਰ: (d) ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੀਆਂ
9. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਸ਼ਰਾਬਖੋਰੀ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਨਹੀਂ ਹੈ?
(a) ਫਜ਼ੂਲ ਖਰਚ ਹੋਣਾ
(b) ਘੱਟ ਪੀਣ ਵਾਲੇ
(c) ਕਦੇ-ਕਦੇ ਪੀਣ ਵਾਲੇ
(d) ਵਾਰ-ਵਾਰ ਪੀਣ ਵਾਲੇ
ਉੱਤਰ :- (c) ਕਦੇ-ਕਦੇ ਪੀਣ ਵਾਲੇ
10. ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਉਦਯੋਗੀਕਰਨ ਨੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ?
(a) ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਪਤਨ ਅਤੇ ਮਾਰੂਥਲੀਕਰਨ
(b) ਭਾਈ-ਭਤੀਜਾਵਾਦ
(c) ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ
(d) ਜਾਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ
ਉੱਤਰ: (a) ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਪਤਨ ਅਤੇ ਮਾਰੂਥਲੀਕਰਨ
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
11. ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ:
(a) ਵਪਾਰਕ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣਾ
(b) ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦਾ ਸੁਤੰਤਰ ਪ੍ਰਵਾਹ
(c) ਦੋਵੇਂ
(d) ਕੋਈ ਨਹੀਂ
ਉੱਤਰ: (c) ਦੋਵੇਂ
12. ਕਿਹੜਾ ਟੈਸਟ ਕੰਨਿਆ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਜਾਂਚ ਨਾਲ ਸੰਬਧਿਤ ਹੈ:
(a) ਅਲਟਰਾ ਸਾਊਂਡ
(b) MRI
(c) ਐਕਸ-ਰੇ
(d) ਤੋਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ
ਉੱਤਰ: (a) ਅਲਟਰਾ ਸਾਊਂਡ
13. ਸਤਿਆਸ਼ੋਧਕ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਿਸਨੇ ਕੀਤੀ?
(a) ਜੋਤੀਰਾਓ ਫੂਲੇ
(b) ਡੀ.ਜੇ. ਅੰਬੇਡਕਰ
(c) ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ
(d) ਸ਼੍ਰੀ ਨਰਾਇਣ ਗੁਰੂ
ਉੱਤਰ: (a) ਜੋਤੀਰਾਓ ਫੂਲੇ
14. ਪੱਛਮੀਕਰਨ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਿਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ:
(a) ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ
(b) ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ
(c) ਮੁਗਲ ਕਾਲ
(d) ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕਾਲ
ਉੱਤਰ: (d) ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕਾਲ
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
15.’ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਵਰਗ’ ਅਤੇ ‘ਆਪਣੇ ਆਪ ਲਈ ਵਰਗ’ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਕਿਸ ਨੇ ਦਿੱਤੀ
(a) ਮਾਰਕਸ
(b) ਵੇਬਰ
(c) ਦੁਰਖਿਮ
(d) ਕੋਈ ਨਹੀਂ
ਉੱਤਰ: (a) ਮਾਰਕਸ
16. ਕਿਹੜਾ ਕਾਰਨ ਘਰੇਲੂ ਹਿੰਸਾ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੈ
(a) ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ
(b) ਆਰਥਿਕ
(c) ਸਮਾਜਿਕ
(d) ਬਾਲ-ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਿਕ
ਉੱਤਰ: (d) ਬਾਲ-ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਿਕ
17. ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ‘ਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਕਤੀ ਥੋਪਣਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ:
(a) ਪਿਆਰ
(b) ਤਣਾਅ
(c) ਤਣਾਅ
(d) ਟਕਰਾਅ
ਉੱਤਰ: (ਅ) ਤਣਾਅ
18. ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਬੀਲਾ ਕਿਹੜਾ ਹੈ?
(a) ਸੰਥਾਲ
(b) ਭੀਲ
(c) ਮੁੰਡਾ
(d) ਗੋਂਡ
ਉੱਤਰ : (a) ਸੰਥਾਲ
19. ਸ਼ਹਿਰੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਬੇਘਰ ਹੋਣ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਕਾਰਨ ਹਨ?
(a) ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦੀ ਘਾਟ
(b) ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦੀ ਹੱਕਦਾਰੀ
(c) ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਹੱਕਦਾਰੀ
(d) ਇਹ ਸਾਰੇ
ਉੱਤਰ: (d) ਇਹ ਸਾਰੇ
20. ਸਮਾਜ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਵਰਗ ਸੁਰੱਖਿਆਤਮਕ ਵਿਤਕਰੇ ਦੀ ਨੀਤੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ:
(a) ਉੱਚ ਜਾਤੀਆਂ
(b) ਮੱਧ ਜਾਤੀਆਂ
(c) ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ
(d) ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਜਾਤੀਆਂ
ਉੱਤਰ: (c) ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
ਭਾਗ-ਅ (10×1=10)
ਖਾਲੀ ਥਾਵਾਂ ਭਰੋ :-
1. SEWA ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ……………
ਉੱਤਰ: ਸਵੈ-ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਮਹਿਲਾ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ
2. ……………… ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਮੂਲ ਮੁੱਦਾ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਅਧੀਨਗੀ ਹੈ।
ਉੱਤਰ: ਨਾਰੀਵਾਦ
3. ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ …………… ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
ਉੱਤਰ: ਬੇਘਰ ਹੋਣਾ
4. ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਮਾਦਾ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਲਈ ……………….. ਦੀ ਭੈੜੀ ਪ੍ਰਥਾ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ।
ਉੱਤਰ : ਦਾਜ
5.ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਲਈ ਨਵੀਂ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ……………… ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਉੱਤਰ: ਬਿਰਧ ਘਰ
ਸਹੀ/ਗਲਤ
6. ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ ਉਹਨਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ ਦੋਨਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਹਨ।
ਉੱਤਰ : ਸਹੀ
7. SNDP ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਜੋਤੀਰਾਓ ਫੂਲੇ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਉੱਤਰ : ਗਲਤ
8. ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨਾਲ ਸਿਆਸੀ ਚੇਤਨਾ ਵਧੀ ਹੈ।
ਉੱਤਰ : ਸਹੀ
9. ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ।
ਉੱਤਰ : ਗਲਤ
10. ਤਨੀ ਦੀ ਕੁੱਟਮਾਰ ਘਰੇਲੂ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦਰਸਾਉਂਦੀ।
ਉੱਤਰ : ਗਲਤ
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
ਭਾਗ-ਈ (5×3=15)
1.ਕਬਾਇਲੀ ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਉਹ ਸਮਾਜ ਜੋ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਜੰਗਲਾਂ, ਪਹਾੜਾਂ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਦਾ ਆਪਣਾ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ, ਭਾਸ਼ਾ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਧਰਮ ਹੈ।
2. ਲਿੰਗ ਅਸਮਾਨਤਾ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਮਤਲਬ ਹੈ?
ਉੱਤਰ :ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਲਿੰਗ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਔਰਤ-ਮਰਦ ਵਿਚ ਵਿਤਕਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਰਦਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ ਪਰ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਲਿੰਗ ਅਸਮਾਨਤਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
3. ਜਾਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਕੀ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਰਿਸਲੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, “ਜਾਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਜਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਂਝਾ ਨਾਮ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਪੂਰਵਜ, ਮਨੁੱਖੀ ਜਾਂ ਦੈਵੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਆਮ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਸੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨੀ ਸੱਦੇ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਸਿੰਗਲ ਸਮਰੂਪ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਾਏ ਦੇਣ ਲਈ ਸਮਰੱਥ ਹਨ।
4. ਘਰੇਲੂ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਦੋ ਕਾਰਨ ਦੱਸੋ
ਉੱਤਰ :- ਮਰਦਾਂ ਉੱਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਨਿਰਭਰਤਾ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਘੱਟ ਆਰਥਿਕ ਸਥਿਤੀ ਘਰੇਲੂ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਦੋ ਕਾਰਕ ਹਨ।
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
5. ਘਰੇਲੂ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਤਿੰਨ ਕਾਰਨ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ :- 1.ਮਰਦ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲੋਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
2.ਔਰਤਾਂ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਰਦਾਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
3.ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਸਥਿਤੀ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।
6. ਸ਼ਰਾਬਖੋਰੀ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਮਤਲਬ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਸ਼ਰਾਬਖੋਰੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਸ਼ਰਾਬ ਦੇ ਸੇਵਨ ‘ਤੇ ਕਾਬੂ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਸਕਦਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਇਸਦਾ ਸੇਵਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਕਾਬੂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਤਣਾਅ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਲਈ, ਉਹ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਸਦੇ ਪੀਣ ਦੇ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ.
7. ਤੁਸੀਂ ਜਾਤੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ?
ਉੱਤਰ: ਜਾਤੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਨੀਵੀਆਂ ਜਾਤਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਇਹ ਅੰਦੋਲਨ ਆਰਥਿਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚੋਂ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਵਰਗੀ ਭੈੜੀ ਪ੍ਰਥਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਲਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
8. ਪੱਛਮੀਕਰਨ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ :- ਐਮਐਨ ਸ੍ਰੀਨਿਵਾਸ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਆਈਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਲਈ ਪੱਛਮੀਕਰਨ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਪੱਛਮੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ, ਖਾਣ-ਪੀਣ, ਪਹਿਨਣ ਆਦਿ ਦੇ ਢੰਗ-ਤਰੀਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਬਦਲਾਅ ਆਏ।
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
ਭਾਗ-ਸ
ਸਰੋਤ ਅਧਾਰਿਤ ਪ੍ਰਸ਼ਨ :
ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਕਰਜ਼ਾਈ ਹੈ। ਗੰਭੀਰ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਕਾਰਨ ਗਰੀਬੀ ਅਤੇ ਘਾਟੇ ਵਾਲੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਹਨ। ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤੋਂ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਖੇਤੀ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈਣਾ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪੇਂਡੂ ਲੋਕ ਗੈਰ-ਉਤਪਾਦਕ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਕਰਜ਼ੇ ਚੁੱਕਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ, ਪਰਿਵਾਰਕ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਜ (ਵਿਆਹ; ਜਨਮ ਅਤੇ ਮੌਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ), ਮੁਕੱਦਮੇਬਾਜ਼ੀ ਆਦਿ ਕਰਨ ਲਈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਧਾਰ ਲਿਆ ਪੈਸਾ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਖਪਤ, ਇਹ ਪੇਂਡੂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਰਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਧੱਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਰਜ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਮੋੜਨਾ ਅਸੰਭਵ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਵਸੋਂ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਲਾਲਚੀ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਵਿਚੋਲਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦਾ ਇੱਕ ਆਸਾਨ ਸ਼ਿਕਾਰ ਜੋ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਉੱਚੀ ਵਿਆਜ ਦਰ ‘ਤੇ ਪੈਸਾ ਕਮਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲ ਜੋ ਵੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਜਾਇਦਾਦ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਕਾਨ ਜਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਆਦਿ, ਖੋਹ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ।
1. ਕਰਜ਼ਦਾਰੀ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ :- ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ, ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ ਜਾਂ ਬੈਂਕ ਤੋਂ ਕੁਝ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਵਾਪਸ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਕਰਜ਼ਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2.ਕਰਜ਼ਾਈ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦੱਸੋ।
ਉੱਤਰ :- ਲੋਕ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਰਿਵਾਰਕ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਲਈ, ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਰਨ ਲਈ, ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਜਾਂ ਮੌਤ ਦੀ ਰਸਮ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ, ਆਦਿ।
3. ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿਓ.
ਉੱਤਰ :- 1.ਰਜ਼ੇ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ.
2.ਉਸਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਘਰ ਇੱਕ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਬੇਘਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
3.ਉਸ ਦੇ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਾਧਨ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ ਖੋਹ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਪੇਂਡੂ ਲੋਕ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
ਭਾਗ-ਹ (5×5=25)
1. ਸਮਾਜਿਕ ਅੰਦੋਲਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਨੋਟ ਲਿਖੋ।
ਉੱਤਰ:ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਲੋਕ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸਮਾਜਿਕ ਸਥਿਤੀਆਂ ਤੋਂ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਲਹਿਰ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਸਮਾਜਿਕ ਲਹਿਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਾਜਿਕ ਲਹਿਰ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੋਚਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸਮਾਜਿਕ ਤਬਦੀਲੀ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਹੈ ਪਰ ਆਧੁਨਿਕ ਸਮਾਜ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸੋਚਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਦੋਲਨ ਜਾਂ ਤਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਰੋਕਦਾ ਹੈ। ਸਮਾਜਿਕ ਲਹਿਰ ਬਾਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਚਿੰਤਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਜੋ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:
ਮੈਰਿਲ ਅਤੇ ਐਲਡਰਿਜ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, “ਸਮਾਜਿਕ ਅੰਦੋਲਨ ਸਮਾਜ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਲਈ ਘੱਟ ਜਾਂ ਘੱਟ ਚੇਤੰਨ ਯਤਨ ਹੈ।” ਹਰਟਨ ਅਤੇ ਹੰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, “ਸਮਾਜਿਕ ਅੰਦੋਲਨ ਸਮਾਜ ਜਾਂ ਇਸਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਉਣ ਜਾਂ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮੂਹਿਕ ਯਤਨ ਹੈ।”
ਹਰਬਰਟ ਬਲਮਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, “ਸਮਾਜਿਕ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮੂਹਿਕ ਯਤਨ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।”
ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਅਸੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਮਾਜਿਕ ਲਹਿਰ ਸਮਾਜ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹਿਕ ਵਿਹਾਰ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ ਹੈ ਜਾਂ ਉਸ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਮਾਜਿਕ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਵਾਈ ਦੇ ਯਤਨ ਅਤੇ ਸਮੂਹਿਕ ਯਤਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ। ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ: Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
1.ਸਮੂਹ ਚੇਤਨਾ: ਕਿਸੇ ਵੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਮੂਹ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਹੈ। ਚੇਤਨਾ ਏਕਤਾ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।2.ਸਮੂਹਿਕ ਕਾਰਵਾਈ: ਸਮਾਜਿਕ ਅੰਦੋਲਨ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੋ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਸਦੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹਿਕ ਕਾਰਜਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਸਮੂਹਿਕ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਵਿੱਚ, ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।
3.ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰੋ: ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ, ਇੱਕ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਹੋਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਵਿੱਚ, ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਰਸਤੇ ਤੋਂ ਭਟਕ ਨਾ ਜਾਵੇ।
4.ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ: ਸਮਾਜਿਕ ਅੰਦੋਲਨ ਦੋ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਮੌਜੂਦਾ ਸਿਸਟਮ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਇਹ ਬਦਲਾਅ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੋਹਾਂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਲਹਿਰ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੂਜੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ।
5.ਨਵੀਂ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਵਸਥਾ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ: ਸਮਾਜਿਕ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਮੌਜੂਦਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਉਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਬਦੀਲੀ ਪੁਰਾਣੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨਾਲ ਬਦਲਦੀ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।
6.ਹਿੰਸਕ ਜਾਂ ਅਹਿੰਸਕ: ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਸਮਾਜਿਕ ਅੰਦੋਲਨ ਕੇਵਲ ਅਹਿੰਸਕ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਕਈ ਵਾਰ, ਇਹ ਹਿੰਸਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਲੋਕ ਮੌਜੂਦਾ ਸਿਸਟਮ ਤੋਂ ਇੰਨੇ ਤੰਗ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਉਹ ਹਿੰਸਕ ਰਾਹ ਵੀ ਅਪਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
7.ਅਸੀਮਤ ਮਿਆਦ: ਹਰ ਸਮਾਜਿਕ ਅੰਦੋਲਨ ਇੱਕ ਉਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਕਿ ਇਹ ਕਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਜਾਰੀ ਰਹੇਗਾ ਅਤੇ ਉਦੇਸ਼ ਕਦੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣਗੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੰਦੋਲਨ ਬੇਅੰਤ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੈ.
Content created by www.thepunjabiclass.com and youtube channel Punjabi Class
2. ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਬਿਰਥ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆ ਸਮੱਸਿਆਵਾ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ :- ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੋ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸਗੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:
1. ਤਕਨੀਕੀ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ. ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਲਾ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਕਲਾ ਦਾ ਗਿਆਨ ਲੈਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਅੱਜ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹੁਣ ਤਕਨੀਕੀ ਵਿਕਾਸ ਕਾਰਨ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਸਨਮਾਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਕਿਉਂਕਿ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਬਜੁਰਗਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਸੀ, ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਸਮਾਜ ਲਈ ਬੁੱਢਿਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਮਹੱਤਵ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੇਕਾਰ ਅਤੇ ਦੁਰਵਿਵਹਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਆਈਆਂ।
2. ਜਾਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਘਟਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਨ ਸਮੱਸਿਆ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਏ ਗਏ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਘਟ ਗਈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਕਿੱਤਾ ਉਸ ਦੀ ਜਾਤ ਅਨੁਸਾਰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਉਸ ਜਾਤੀ ਦਾ ਕਿੱਤਾ ਅਪਣਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕਾਬਲੀਅਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਕਿੱਤਾ ਬਦਲਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜਾਤੀ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਲੋਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਛੋਟੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿੱਤਿਆਂ ਦੇ ਕੁਝ ਰਾਜ਼ ਦੇਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਘਟ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਹੁਣ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਨਾਲ ਅੰਨ੍ਹੇ ਕਿੱਤੇ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਭੇਦ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਘਟ ਗਈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਰਹੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੇਕਾਰ ਸਮਝ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਪੇਪਰ ਤਿਆਰ ਕਰਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾਸ ਯੂਟੀਓਬ ਚੈਨਲ
3. ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਫੈਲਾਅ ਕਾਰਨ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ। ਫਿਰ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਸਮਾਜ ਲਈ ਚੰਗਾ ਹੈ ਪਰ ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਹੀ ਵਿਆਹ ਵੀ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬਾਕਾਇਦਾ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਵੀ ਭੇਜਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਕਾਰੋਬਾਰ ਵਧਣ ਕਾਰਨ ਉਹ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਜਾਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਭੇਜਣੇ ਵੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਮਾਪਿਆਂ ਕੋਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਆਰਥਿਕ ਸਮੱਸਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
4. ਆਰਥਿਕ ਨਿਰਭਰਤਾ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ. ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬੁਢਾਪੇ ਵਿਚ ਪੈਸੇ ਦੀ ਨਿਰਭਰਤਾ ਵੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਮਾਂ ਕੋਲ ਆਮਦਨ ਦਾ ਕੋਈ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਬੇਵੱਸ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਕੋਲ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਖਰਚੇ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਬੱਚਿਆਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਨਹੀਂ ਬਚਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਬੇਵੱਸ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰਤਾ ਵੀ ਬੁਢਾਪੇ ਵਿਚ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
5. ਸਾਰੀ ਆਮਦਨ ਬੱਚਿਆਂ ‘ਤੇ ਖਰਚ ਕਰਨਾ। ਅੱਜ ਦੇ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਪੈਸਾ ਬਚਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਔਖਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਮੱਧ ਵਰਗੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਖਰਚਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਘਰ ਦਾ ਖਰਚਾ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਆਦਿ ਦੇ ਖਰਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੈਸੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵਧੀਆ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਬਿਹਤਰ ਸਿੱਖਿਆ ਬਹੁਤ ਮਹਿੰਗੀ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਆਮਦਨ ਅਤੇ ਬੱਚਤ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਲਈ ਖਰਚ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਚੰਗਾ ਭਵਿੱਖ ਹੋ ਸਕੇ।ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਬੁਢਾਪੇ ਲਈ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਚਦਾ। ਬੱਚੇ ਚੰਗੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਨੌਕਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣਾ ਘਰ ਵੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਮਾਂ-ਬਾਪ ਬੁਢਾਪੇ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਆਰਥਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।ਪੇਪਰ ਤਿਆਰ ਕਰਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾਸ ਯੂਟੀਓਬ ਚੈਨਲ
6. ਸਿਹਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ। ਵਿਅਕਤੀ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਵੱਡੇ ਦਿਲ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਬੁੱਢੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਰੀਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਵਾਬ ਦੇਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੂਗਰ, ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ, ਦਿਲ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਆਦਿ ਕਈ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਨੇ ਘੇਰ ਲਿਆ ਹੈ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਵਾਈਆਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਰੀਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕੁਝ ਵੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਅਸਮਰੱਥ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹਨ।
7. ਉਦਯੋਗੀਕਰਨ ਕਾਰਨ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ। ਉਦਯੋਗਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਕੰਮ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਲੋਕ ਪਿੰਡਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਲਿਜਾਣ ਤੋਂ ਝਿਜਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਇਕੱਲੇ ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਆਰਥਿਕ ਸਮੱਸਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਜੁਰਮਾਨਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
8. ਇਕ ਹੋਰ ਸਮੱਸਿਆ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਲਿੰਗ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ ਮਤਲਬ ਕਿ ਬਜ਼ੁਰਗ ਵਿਅਕਤੀ ਮਰਦ ਹੈ ਜਾਂ ਔਰਤ। ਜੇਕਰ ਬਿਰਧ ਵਿਅਕਤੀ ਮਰਦ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਘੱਟ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਪਰ ਜੇਕਰ ਇਹ ਔਰਤ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨਾਲ ਦੁਰਵਿਵਹਾਰ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਸਦੀ ਨੂੰਹ ਨੌਕਰੀ ਲਈ ਬਾਹਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਘਰ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਈ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਪਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦੀ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਵਿਧਵਾ ਨੂੰ ਦੂਸਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤਰਸਯੋਗ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
9. ਇਹ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਲੜਕੇ ਆਪਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕੁੜੀਆਂ ਆਪਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਮਦਦ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਣਵਿਆਹੇ ਬੱਚੇ ਹੋਰ ਵੀ ਗੈਰ-ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਲੜਕੇ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਨੂੰਹ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਆਪ ਹੀ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।ਪੇਪਰ ਤਿਆਰ ਕਰਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾਸ ਯੂਟੀਓਬ ਚੈਨਲ
10. ਸੱਸ ਅਤੇ ਨੂੰਹ ਦਾ ਝਗੜਾ ਵੀ ਸਿਆਣਿਆਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਜ਼ੁਰਗ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ‘ਤੇ ਖਰਚ ਕਰਕੇ ਆਪਣਾ ਪੈਸਾ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਸਥਿਤੀ ਕਾਬੂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਕੋਲ ਰਹਿਣ ਲਈ ਹੋਰ ਥਾਂ ਲੱਭਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਨਹੀਂ ਬਚਦਾ। ਕਈ ਵਾਰ ਕੁਝ ਮੁੰਡੇ ਆਪਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਬੁਢਾਪਾ ਘਰ ਭੇਜ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਜੇਕਰ ਮਾਪੇ ਇੱਕ ਅਸੰਗਠਿਤ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਆਪਣੇ ਬੁਢਾਪੇ ਲਈ ਕੋਈ ਬੱਚਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਬੁਢਾਪੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਵਿਗੜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੈਸੇ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
11. ਰਵਾਇਤੀ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਬਿਰਧ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਅਹਿਮ ਫੈਸਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਰ ਸੰਯੁਕਤ ਪਰਿਵਾਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਘਟਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਉਦਯੋਗਿਕ ਸਮਾਜ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਸਮਾਜਿਕ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆਈਆਂ। ਨਵੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਆਰਥਿਕ ਕਾਰਕ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਮਹੱਤਵ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਸਥਿਤੀ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਸਿਆਣਿਆਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਬਦਲਾਅ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਪੈਸੇ ਦੀ ਕਮੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਤੋਂ ਬਦਲ ਗਈ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਾਦਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਤਣਾਅ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਹੀ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
12. ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ। ਬਿਰਧ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਹੈ ਵਿਹਲਾ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਣ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ। ਬਿਰਧ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਕਿ ਆਪਣੇ ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਦਿਨ ਵਿੱਚ 8-12 ਘੰਟੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਰ ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਹਲਾ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਪਤਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਆਪਣੇ ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਬਦਲੇ ਹੋਏ ਹਾਲਾਤਾਂ ਅਤੇ ਬਦਲੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਹ ਬੱਚੇ ਹੋਣ ਦੀ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਤੋਂ ਭੱਜ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਕਮਾਈ ਅਤੇ ਬੱਚਤ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਖਰਚ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਬੁਢਾਪੇ ਵਿੱਚ ਬੇਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।ਪੇਪਰ ਤਿਆਰ ਕਰਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾਸ ਯੂਟੀਓਬ ਚੈਨਲ
3.ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ,ਇਸ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸਤਾਰ ਵਿਚ ਲਿਖੋ
ਉੱਤਰ :-ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਪੇਂਡੂ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰ ਉਹ ਖੇਤਰ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਛੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪੇਂਡੂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ ਪੇਂਡੂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਨਹੀਂ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰੀ ਸਮਾਜ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਰਕਾਂ ਕਰਕੇ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਪੂਰੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਕ ਜਿਵੇਂ ਆਰਥਿਕ, ਭੂਗੋਲਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਆਦਿ ਇਸ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:
1. ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮੁੱਖ ਕਿੱਤਾ। ਆਦਿਵਾਸੀ ਸਮਾਜ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਿੱਤਾ ਜਾਂ ਤਾਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਹੈ ਜਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਸਬੰਧਤ ਕੰਮ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਨੇੜਿਓਂ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਨੇੜਿਓਂ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰੇ ਹਨ। ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ ਤਰਖਾਣ, ਲੁਹਾਰ ਆਦਿ ਕਈ ਹੋਰ ਕਿੱਤੇ ਹਨ ਪਰ ਉਹ ਖੇਤੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੰਦ ਵੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਆਦਿਵਾਸੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕ ਇੱਥੇ ਰਹਿਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਵੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਪੇਪਰ ਤਿਆਰ ਕਰਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾਸ ਯੂਟੀਓਬ ਚੈਨਲ
2. ਸਾਦਾ ਜੀਵਨ। ਪੇਂਡੂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਹੁਤ ਸਾਦਾ ਹੈ। ਪੁਰਾਤਨ ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਮਿਹਨਤ ਕਾਰਨ ਉਹ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵਿਹਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਲੋਕ ਵੀ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਲਗਾਉਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਮਾਨਸਿਕ ਕਲੇਸ਼ ਅਤੇ ਸਮੱਸਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤਿਆਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਦੀ ਧੀ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਦੀ ਧੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਬਹੁਤ ਸੀਮਤ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਮਦਨ ਬਹੁਤ ਸੀਮਤ ਹੈ। ਲੋਕ ਸਾਦਾ ਜੀਵਨ ਜਿਊਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
3. ਆਬਾਦੀ ਅਤੇ ਸਮਰੂਪਤਾ ਦੀ ਕਮੀ। ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ। ਲੋਕ ਛੋਟੇ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿੰਡਾਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਕਿੱਤੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਲੋਕ ਪੈਸਾ ਕਮਾਉਣ ਲਈ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਆਬਾਦੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਨੇੜਲੇ ਸਬੰਧ ਹਨ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਕਿੱਤੇ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਵੀ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ। ਪੇਂਡੂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ, ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਆਦਿ ਆਮ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਰਥਿਕ, ਨੈਤਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਅੰਤਰ ਹੈ। ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਉਹ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ਵਾਸੀ ਹਨ ਜਾਂ ਨੇੜਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਇਕਮੁੱਠਤਾ ਹੈ।
4. ਨੇਬਰਹੁੱਡ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ। ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਆਂਢ-ਗੁਆਂਢ ਦੀ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਿੱਤਾ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਰਪੂਰ ਆਨੰਦ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਖੇਤੀ ਦੇ ਇਸ ਕਿੱਤੇ ਨੂੰ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਲੋਕ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਬੰਧ ਹਨ। ਗੁਆਂਢੀ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇੱਕੋ ਜਾਤ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਰਜਾ ਵੀ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਲੋਕ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਆਪਣੇ ਗੁਆਂਢੀ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਨਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਆਂਢ-ਗੁਆਂਢ ਦੀ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ।
5. ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਨਿਯੰਤਰਣ। ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਪੂਰਾ ਕੰਟਰੋਲ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਕੋਲ ਹੈ। ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਿਤਾ ਪੁਰਖੀ ਪਰਿਵਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੁਖੀ ਦੁਆਰਾ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਵੰਡ ਲਿੰਗ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਮਰਦ ਜਾਂ ਤਾਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਜਾਂ ਕੁਝ ਪੈਸਾ ਕਮਾਉਣ ਲਈ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਘਰ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਂਝੀ ਪਰਿਵਾਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਰਵਾਇਤੀ ਕਿੱਤਾ ਅਪਣਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਹਰ ਮੈਂਬਰ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਈਚਾਰਕ ਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਮੂਹ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਛੋਟੇ ਲੋਕ ਵੱਡਿਆਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਨਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇੱਕੋ ਕਿੱਤੇ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਬਹੁਤ ਭਾਵਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ ਸਾਰੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਵਿਅਕਤੀ ਕੁਝ ਵੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸਲਾਹ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ‘ਤੇ ਪੂਰਾ ਕੰਟਰੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਪੇਪਰ ਤਿਆਰ ਕਰਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾਸ ਯੂਟੀਓਬ ਚੈਨਲ
6. ਸਾਂਝਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ। ਕਿਸੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕ ਬਾਹਰਲੇ ਲੋਕ ਨਹੀਂ ਹਨ ਜੋ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਟਵਿੱਟਰ ‘ਤੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਬਲਕਿ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮੂਲ ਵਾਸੀ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਸਾਂਝਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ, ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਆਦਿ ਵੀ ਆਮ ਹਨ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਹ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
7. ਭਾਈਚਾਰਕ ਭਾਵਨਾ। ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਸਬੰਧ ਮਿਲਵਰਤਣ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਈਚਾਰਕ ਭਾਵਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਲੋਕ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਸਿੱਧੇ ਅਤੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਬੰਧ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਪਿੰਡ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਆਦਿ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਦੁੱਖ-ਸੁੱਖ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
8. ਸਥਿਰਤਾ. ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ ਇੱਕ ਸਥਿਰ ਸਮਾਜ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ। ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ ਦੇ ਕਈ ਭੂਗੋਲਿਕ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਾਰਨ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਰਕੇ ਇਹ ਦੂਜੇ ਸਮਾਜਾਂ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਥਿਰ ਸਮਾਜ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਹਨ।
9. ਸਮਾਜਿਕ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਗਤੀ। ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਮਾਜਿਕ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਗਤੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ। ਪੇਂਡੂ ਲੋਕ ਕਦੇ ਵੀ ਉੱਚੇ ਰੁਤਬੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਘਰ ਛੱਡਣਾ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਰਵਾਇਤੀ ਕਿੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪੇਂਡੂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਿੱਤਾ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਕਿੱਤੇ ਕਾਰਨ ਉਹ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਜਾਣਾ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਸਮਾਜਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ।
10. ਇਕੱਲਤਾ. ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਅੰਤਰ ਸੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜਾਂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਇੱਕ ਸੰਸਾਰ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨ ਵਿਕਸਿਤ ਨਹੀਂ ਸਨ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਬੈਲ ਗੱਡੀਆਂ ‘ਤੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵੱਲ ਜਾਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸੜਕਾਂ ਵੀ ਕਾਫੀ ਚੰਗੀਆਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵੱਲ ਵਧਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਅੱਜ ਵੀ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪਿੰਡ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜੋ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਹਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਪਛੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨ ਅਜੇ ਤੱਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚੇ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਹ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਪਛੜੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਪਤਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਪੇਪਰ ਤਿਆਰ ਕਰਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾਸ ਯੂਟੀਓਬ ਚੈਨਲ
4. ਮਾਰਕਸ ਦੇ ਵਰਗ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿਚ ਸਮਝਾਓ
ਉੱਤਰ :- ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰੀਕਰਨ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਸਿਧਾਂਤ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ-ਸਿਧਾਂਤ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਟਕਰਾਵਾਂ ਕਾਰਨ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ। ਮਾਰਕਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਆਰਥਿਕ ਕਾਰਕ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਮਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰੀਕਰਨ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਇਕੱਲਾ ਕਾਰਕ ਹੈ। ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਕਿਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਰਤ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ-ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਇਹੀ ਅੰਤਰ ਸਮਾਜਿਕ ਜਮਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹੈ।ਮਾਰਕਸ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਦੋ ਜਮਾਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਹਿਲੀ ਜਮਾਤ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਮਾਲਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਜਮਾਤ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਮਾਲਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਸ ਮਾਲਕੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਮਾਲਕ ਵਰਗ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਉੱਚੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਮਾਲਕ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੀਵੀਂ ਹੈ। ਮਾਰਕਸ ਅਨੁਸਾਰ ਮਾਲਕ ਜਮਾਤ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਜਮਾਤ ਹੈ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਮਾਲਕ ਜਮਾਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ ਹੈ। ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਜਮਾਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ ਦਾ ਆਰਥਿਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਲੈਣ ਲਈ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਜਮਾਤ ਨਾਲ਼ ਲੜਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪੱਧਰੀਕਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ।ਮਾਰਕਸ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਪੱਧਰੀਕਰਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਅਸਮਾਨ ਵੰਡ ਹੈ। ਪੱਧਰੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਉਸ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਜਮਾਤਾਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਮਾਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਤਕਨੀਕ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਮਾਤ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸਮੂਹ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨਾਲ ਇਸਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਸਾਰੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਜੋ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੀਆਂ ਤਾਕਤਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਭਾਵ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਦੂਜੀ ਜਮਾਤ ਉਹ ਜਮਾਤ ਹੈ। ਜੋ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਤਾਕਤਾਂ ਦਾ ਮਾਲਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਸਗੋਂ ਆਪਣੀ ਕਿਰਤ ਵੇਚ ਕੇ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਕਮਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਹੈ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਜਗੀਰੂ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਗੀਰਦਾਰ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਅਤੇ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰ। ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਜਮਾਤ ਕੋਲ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ ਕੋਲ ਸਿਰਫ਼ ਵੇਚਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਕਿਰਤ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣੀ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਕਮਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਅਤੇ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਅਸਮਾਨ ਵੰਡ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਬਣੀਆਂ ਜਮਾਤਾਂ ਮਾਰਕਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਮਾਜਿਕ ਜਮਾਤਾਂ ਹਨ।
ਮਾਰਕਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਅੱਜ ਸਮਾਜ ਚਾਰ ਪੜਾਵਾਂ ਜਾਂ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਹਨ:
1.ਆਦਿਮ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮਾਜ ਜਾਂ ਸਾਮਵਾਦ
2.ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮਾਜ
3.ਜਗੀਰੂ ਸਮਾਜ
4.ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਸਮਾਜ
ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਪੱਧਰੀਕਰਨ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਮਾਰਕਸ ਦੇ ਪੱਧਰੀਕਰਨ ਦੇ ਟਕਰਾਅ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲਾਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ:
1. ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਦੋ ਜਮਾਤਾਂ। ਮਾਰਕਸ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜਮਾਤਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਹਿਲਾ ਉਹ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਾਧਨ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਜਮਾਤ ਨੂੰ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਜਮਾਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਉਹ ਹੈ ਜਿਸ ਕੋਲ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦਾ ਕੋਈ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਆਪਣੀ ਕਿਰਤ ਵੇਚ ਕੇ ਹੀ ਪੈਸਾ ਕਮਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਜਮਾਤ ਨੂੰ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਜਮਾਤ ਦੂਜੀ ਜਮਾਤ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਭਾਵ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਦਾ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
2. ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਉੱਤੇ ਅਧਿਕਾਰ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਪੱਧਰੀਕਰਨ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮਾਰਕਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਪੱਧਰੀਕਰਨ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ‘ਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ‘ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਹਰ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜਮਾਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਉਹ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਾਧਨਾਂ ਉੱਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਉਹ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਆਪਣੀ ਕਿਰਤ ਵੇਚ ਕੇ ਪੈਸਾ ਕਮਾਉਂਦਾ ਹੈ।
3. ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਢੰਗ। ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਧਰੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਢੰਗਾਂ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਜਮਾਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦੂਜੀਆਂ ਜਮਾਤਾਂ ਨਾਲੋਂ ਉੱਚੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕੋਲ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਾਧਨ ਹਨ। ਮਾਰਕਸ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਜਮਾਤ ਨੂੰ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਜਾਂ ਬੁਰਗੋਜ਼ੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਉਹ ਹੈ ਜਿਸ ਕੋਲ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਜੋ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ ਜਾਂ ਪ੍ਰੋਲੇਤਾਰੀ ਜਮਾਤ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।ਪੇਪਰ ਤਿਆਰ ਕਰਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾਸ ਯੂਟੀਓਬ ਚੈਨਲ
4. ਮਨੁੱਖੀ ਇਤਿਹਾਸ-ਜਮਾਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ: ਮਾਰਕਸ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਇਤਿਹਾਸ ਜਮਾਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਜਮਾਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਹਰ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ, ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਰਕਸ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਸਾਰੇ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜਮਾਤਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ- ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ। ਜਮਾਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦੋਹਾਂ ਜਮਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਚੱਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਦੋਵਾਂ ਜਮਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਜਮਾਤੀ ਘੋਲ਼ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦੋਵਾਂ ਜਮਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆਰਥਿਕ ਅੰਤਰ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਜਮਾਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਬਿਨਾਂ ਮਿਹਨਤ ਕੀਤੇ ਵੀ ਅਮੀਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਬਹੁਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਗਰੀਬ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਅਤੇ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਜਥੇਬੰਦੀ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਜਮਾਤ ਨਾਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਦੋਹਾਂ ਜਮਾਤਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਜਮਾਤ ਵਿਰੁੱਧ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਇਨਕਲਾਬ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਜਮਾਤ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣਾ ਅਧਿਕਾਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰੇਗੀ। ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਇਨਕਲਾਬ ਵਿਰੋਧੀ ਲਹਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸਮਾਜਵਾਦ ਦਾ ਰਾਜ ਆਵੇਗਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਰ ਇੱਕ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਲੋੜ ਅਤੇ ਯੋਗਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਮਿਲੇਗਾ। ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਰਗ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਹ ਇੱਕ ਵਰਗ ਰਹਿਤ ਸਮਾਜ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਮਿਲੇਗਾ। ਕੋਈ ਵੀ ਉੱਚੇ ਜਾਂ ਹੇਠਲੇ ਦਰਜੇ ਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਉੱਥੇ ਹੀ ਰਹੇਗਾ। ਮਾਰਕਸ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਰਾਜ ਅਜੇ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਪਰ ਇਹ ਬਹੁਤ ਜਲਦੀ ਆ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਪੱਧਰੀਕਰਨ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।ਪੇਪਰ ਤਿਆਰ ਕਰਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾਸ ਯੂਟੀਓਬ ਚੈਨਲ
5.ਮਾਦਾ(ਕੰਨਿਆ) ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ? ਇਸਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਅਤੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ :- ਕੰਨਿਆ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਸ਼ਬਦ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਮਾਦਾ ਅਤੇ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਔਰਤ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕੁੜੀ ਅਤੇ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਦਾ ਅਰਥ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜੇਕਰ ਮਾਦਾ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ ਇਹ ਮਾਦਾ ਦੇ ਗਰਭ ਵਿੱਚ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕੰਨਿਆ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਦਾ ਇਹ ਸੰਕਲਪ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਆਉਣ ਲੱਗੀ।
ਮਾਦਾ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਦਾ ਮਤਲਬ। ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਲੋਕ ਲੜਕੇ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਕੁੜੀ ਦੀ ਥਾਂ ਮੁੰਡਾ ਪਾਉਣ ਲਈ ਕਈ ਤਰੀਕੇ ਵਰਤਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਔਰਤ ਗਰਭਵਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੌਰਾਨ, ਭਰੂਣ ਅਜੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਕਸਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਭਰੂਣ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨੀਕਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈਆਂ ਹਨ ਜੋ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਭਰੂਣ ਲੜਕੇ ਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਲੜਕੀ ਦਾ। ਅਜਿਹੇ ਟੈਸਟ ਨੂੰ ਲਿੰਗ ਨਿਰਧਾਰਨ ਟੈਸਟ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਗਰੱਭਸਥ ਸ਼ੀਸ਼ੂ ਲੜਕੇ ਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਠੀਕ ਹੈ, ਪਰ ਜੇ ਇਹ ਲੜਕੀ ਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਗਰਭਪਾਤ ਜਾਂ ਸਮਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਦਾ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿਰਫ਼ ਕੰਨਿਆ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਘਟਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। 2011 ਵਿੱਚ 1000 ਮੁੰਡਿਆਂ ਪਿੱਛੇ 943 ਕੁੜੀਆਂ ਸਨ।
ਮਾਦਾ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਕਾਰਨ। ਜਦੋਂ ਮਾਂ ਦੇ ਗਰਭ ਵਿੱਚ ਬੱਚੀ ਦਾ ਭਰੂਣ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਦਾ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜੋ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈਆਂ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:
1. ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਸਮਾਜ। ਕੰਨਿਆ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਰਵਾਇਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਵਿਕਸਤ ਸਮਾਜਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ, ਯੂ.ਕੇ. ਆਦਿ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਭਾਰਤ, ਚੀਨ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਆਦਿ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਸਮਾਜਾਂ ਨਾਲ ਕਰੀਏ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਰਵਾਇਤੀ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਕਾਫ਼ੀ ਘੱਟ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਇਸ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਅਜਿਹੇ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਲਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਨੂੰ ਅਗਨੀ ਦੇਣ ਲਈ ਲੜਕੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਕਾਰਨ ਰਵਾਇਤੀ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਲੋਕ ਲੜਕਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਪੇਪਰ ਤਿਆਰ ਕਰਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾਸ ਯੂਟੀਓਬ ਚੈਨਲ
2. ਮਰਦ ਬੱਚੇ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰੋ। ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਲੋਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਲਈ ਲੜਕੇ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਨੂੰ ਅਗਨੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਲੋਕ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਲੜਕੀ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਵਿਆਹ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਦਾਜ ਦੇਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੜਕੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਦੇਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਇਸ ਲਈ ਲੋਕ ਲੜਕੀ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸ ਲਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਕਰਨ ਤੋਂ ਵੀ ਗੁਰੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੜਕੇ ਦੀ ਇੱਛਾ ਵੀ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ।
3. ਤਕਨੀਕੀ ਤਰੱਕੀ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਦੌਰਾਨ, ਲੋਕਾਂ ਕੋਲ ਤਕਨੀਕੀ ਤਰੱਕੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ, ਲਿੰਗ ਨਿਰਧਾਰਨ ਟੈਸਟ ਕਰਵਾਉਣਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੱਚੇ ਦੇ ਜਨਮ ਤੱਕ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਜੇ ਇਹ ਕੁੜੀ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਸਮੇਂ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ. ਪਰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਕਈ ਤਕਨੀਕਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈਆਂ ਜਿਸ ਨਾਲ ਬੱਚੇ ਦੇ ਲਿੰਗ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਗਿਆ। ਗਰਭ ਅਵਸਥਾ ਦੇ 18 ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ, ਅਲਟਰਾਸਾਊਂਡ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਭਰੂਣ ਲੜਕਾ ਹੈ ਜਾਂ ਲੜਕੀ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਲੀਨਿਕ ਅਤੇ ਨਰਸਿੰਗ ਹੋਮ ਅੱਗੇ ਆਏ ਜੋ ਮਾਦਾ ਭਰੂਣ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮਾਂ ਦੀ ਕੁੱਖ ਵਿੱਚ ਜੰਮੀ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਨਵੇਂ ਸਾਧਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕੰਮ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਆਸਾਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਕਨੀਕੀ ਵਿਕਾਸ ਮਾਦਾ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ।
4. ਪਿਤਾਪੁਰਖੀ ਸਮਾਜ। ਸਾਡਾ ਸਮਾਜ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੁਰਖੀ ਸਮਾਜ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਰਦਾਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੈ। ਉਹ ਘਰ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਫੈਸਲੇ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਦਰਜਾ ਕਾਫੀ ਨੀਵਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਭ ਕੁਝ ਮਰਦਾਂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ। ਅਜਿਹੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਮਰਦ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਘਰ ਵਿੱਚ ਲੜਕੇ ਹੋਣ ਅਤੇ ਉਹ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਕਰਨ ਤੋਂ ਵੀ ਗੁਰੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਮਰਦਾਂ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਇਸ ਗਲਤ ਕੰਮ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹਨ।ਪੇਪਰ ਤਿਆਰ ਕਰਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾਸ ਯੂਟੀਓਬ ਚੈਨਲ
ਮਾਦਾ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਨਤੀਜੇ: ਮਾਦਾ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਸਮਾਜ ‘ਤੇ ਕੁਝ ਖਤਰਨਾਕ ਨਤੀਜੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:
1. ਘਟਦਾ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਪਿਛਲੇ 100 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ‘ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ 1901-2001 ਦੇ ਪਿਛਲੇ 100 ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ, ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿਚ ਕਾਫੀ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ, 1971-1981 ਅਤੇ 1991-2001 ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਪਰ ਬਾਕੀ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਾਫ਼ੀ ਘੱਟ ਗਈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਸਿਰਫ ਕੇਰਲ ਹੀ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਵਾਲਾ ਰਾਜ ਹੈ। ਇਹ ਨੰ. ਕੇਰਲ ਵਿੱਚ 1000:1084 ਹੈ। ਪੁਡੂਚੇਰੀ ਵਿੱਚ ਇਹ 1000: 1038 ਹੈ। ਪਰ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਇਹ 1000:877, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ 1000:818 ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 1000:893 ਹੈ।ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਘਟਦਾ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਹੈ।
2. ਔਰਤਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਹਿੰਸਾ। ਕੰਨਿਆ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ
ਨਾਲ ਔਰਤਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਂ ਤਾਂ ਜਨਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਵ ਜੰਮੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਲੋਕ ਆਪਣੀਆਂ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਟਰੇਨਾਂ ਵਿੱਚ ਛੱਡ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਲਿੰਗ ਆਧਾਰਿਤ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਲਾਤਕਾਰ, ਅਗਵਾ, ਵੇਸਵਾਗਮਨੀ ਆਦਿ।’ਪੇਪਰ ਤਿਆਰ ਕਰਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾਸ ਯੂਟੀਓਬ ਚੈਨਲ
3. ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਨੀਵੀਂ ਸਥਿਤੀ। ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਔਰਤ ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਔਰਤ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਗਰਭਪਾਤ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਮਾਜਿਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵੀ ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਸਥਿਤੀ ‘ਤੇ ਮਾੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।
6.ਕਬਾਇਲੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਿਓ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ: ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਭਿਅਤਾ ਹੈ ਜੋ ਪਹਾੜਾਂ, ਜੰਗਲਾਂ, ਵਾਦੀਆਂ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਸਾਡੀ ਸਭਿਅਤਾ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਰਹਿ ਕੇ ਪੁਰਾਤਨ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਭਿਅਤਾ ਨੂੰ ਕਬਾਇਲੀ ਸਮਾਜ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਬੀਲਿਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀਆਂ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਬਾਇਲੀ ਸਮਾਜ ਇੱਕ ਜਮਾਤ ਰਹਿਤ ਸਮਾਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪੱਧਰੀਕਰਨ ਦੀ ਕੋਈ ਹੋਂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਬੀਲੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੂਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਪੇਪਰ ਤਿਆਰ ਕਰਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾਸ ਯੂਟੀਓਬ ਚੈਨਲ। ਆਦਿਵਾਸੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਆਬਾਦੀ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪਹਾੜਾਂ ਜਾਂ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲਗਭਗ ਹਰ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।ਇਹ ਸਮਾਜ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਭਾਵ, ਆਪਣੇ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਬਾਇਲੀ ਸਮਾਜ ਪੇਂਡੂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਸਮਾਜਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਹ ਹਨ:
1.ਸ਼ਿਕਾਰੀ, ਭੋਜਨ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ, ਅਤੇ ਮੱਛੀ ਫੜਨ ਵਾਲੇ
2.ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਲੋਕ ਅਤੇ
3.ਸਥਾਈ ਕਿਸਮ ਦੀ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਲੋਕ।
ਕਬੀਲੇ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:
1. ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ। ਕੋਈ ਵੀ ਕਬੀਲਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਕਬੀਲੇ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਚੀਜ਼ਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਉਹ ਚੀਜ਼ਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਕੋਈ ਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਹੈ।
2. ਸਾਂਝਾ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ। ਇੱਕ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਲੋਕ ਇੱਕ ਸਾਂਝੇ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਾਂਝੇ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਮਾਜ ਦੇ ਦੂਜੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਹ ਬਾਕੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਵੱਖਰਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਦੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਹ ਬਾਕੀ ਸਮਾਜ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਬੰਧ ਰੱਖਣਾ ਕਦੇ ਵੀ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਦੁਨੀਆ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਈਚਾਰਕ ਭਾਵਨਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਸਾਂਝੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।ਪੇਪਰ ਤਿਆਰ ਕਰਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾਸ ਯੂਟੀਓਬ ਚੈਨਲ
3. ਆਮ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਆਮ ਨਾਮ। ਹਰ ਕਬੀਲੇ ਦੀ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਆਦਿਵਾਸੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਹਰ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਆਪਣਾ ਵੱਖਰਾ ਨਾਮ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
4. ਸੈਗਮੈਂਟਰੀ ਸੁਸਾਇਟੀ। ਹਰ ਕਬਾਇਲੀ ਸਮਾਜ ਕਈ ਆਧਾਰਾਂ ‘ਤੇ ਦੂਜੇ ਸਮਾਜ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ, ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ, ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ ਆਦਿ ਕਈ ਆਧਾਰਾਂ ‘ਤੇ ਉਹ ਇਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿਚ ਦਖਲ ਦੇਣਾ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦਾ ਵਿਤਕਰਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖੰਡ ਸਮਾਜ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
5. ਸਾਂਝਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ। ਹਰੇਕ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ, ਧਰਮ, ਭਾਸ਼ਾ, ਵਰਜਿਤ ਆਦਿ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਇੱਕ ਕਬੀਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਖਰੇਵਿਆਂ ਕਾਰਨ, ਇੱਕ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਹੈ।
6. ਆਰਥਿਕ ਢਾਂਚਾ। ਹਰੇਕ ਕਬੀਲੇ ਦੀ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ‘ਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਵੀ ਸੀਮਤ ਹੈ। ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਉਹ ਚੀਜ਼ਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਕੋਈ ਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਆਦਿਵਾਸੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਜਮਾਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਹਰੇਕ ਮੈਂਬਰ ਨੂੰ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਅਜਿਹੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੀਵਾਂ ਜਾਂ ਉੱਚਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।
7. ਆਪਸੀ ਸਹਿਯੋਗ। ਇੱਕ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਹਰੇਕ ਮੈਂਬਰ ਸਮਾਜ ਦੇ ਦੂਜੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਸਹਿਯੋਗ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇੱਕ ਕਬੀਲੇ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਹੋ ਸਕਣ। ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਕਿਸੇ ਮੈਂਬਰ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਧਮਕੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਪਹਿਲੇ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਦੂਜਾ ਮੈਂਬਰ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਕਬੀਲੇ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਪੂਰਾ ਸਹਿਯੋਗ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਮੁਖੀ ਦਾ ਫਰਜ਼ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰੇ। ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਹਰ ਮੈਂਬਰ ਨੂੰ ਸਰਦਾਰ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸ ਕਾਰਨ ਸਰਦਾਰ ਨੂੰ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ ਆਪਣੇ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
8. ਰਾਜਨੀਤਕ ਸੰਗਠਨ। ਪਿੰਡ, ਕਬੀਲਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਕਾਈ ਹੈ ਅਤੇ 10-12 ਪਿੰਡ ਇੱਕ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਗਠਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਇੱਕ ਕੌਂਸਲ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹੈੱਡਮੈਨ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਕਬਾਇਲੀ ਸਮਾਜ ਇਸ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਹਰ ਮੈਂਬਰ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
9. ਕਿਰਤ ਦੀ ਵੰਡ। ਕਬਾਇਲੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕਿਰਤ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੀ ਬਹੁਤ ਸੀਮਤ ਕਿਸਮ ਦੀ ਵੰਡ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉਮਰ, ਲਿੰਗ, ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਆਦਿ ਦੇ ਅੰਤਰ ਦੇ ਕਈ ਆਧਾਰ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਕੁਝ ਕਾਰਜ ਅਤੇ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੱਕ ਮੁਖੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੁਜਾਰੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਓਝਾ ਵੀ ਹੈ ਜੋ ਬਿਮਾਰੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦਵਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
10. ਪੱਧਰੀਕਰਨ। ਫਿਰ ਵੀ ਕਬਾਇਲੀ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਪੱਧਰੀਕਰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਜੇਕਰ ਇਹ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਬਹੁਤ ਸੀਮਤ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਜਮਾਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਉਮਰ, ਲਿੰਗ ਜਾਂ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ ਕੁਝ ਕਿਸਮ ਦਾ ਪੱਧਰੀਕਰਨ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।ਪੇਪਰ ਤਿਆਰ ਕਰਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾਸ ਯੂਟੀਓਬ ਚੈਨਲ
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਵਰਣਨ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਅਸੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇੱਕ ਕਬੀਲਾ ਇੱਕ ਅੰਤਰਜਾਤੀ ਸਮੂਹ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਭਾਸ਼ਾ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਧਰਮ ਆਦਿ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਖੂਨ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਪੂਰਵਜ ਦੇ ਬੱਚੇ ਹਨ। ਉਹ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਉਹ ਰਹਿਣ ਦੇ ਪੁਰਾਤਨ ਤਰੀਕੇ ਵਰਤਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਅਨੁਸਾਰ ਪਛੜੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ।
7.ਨਸ਼ਾਖੋਰੀ ਲਈ ਜਿੰਮੇਵਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਤੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨੋਟ ਲਿਖੋ
ਉੱਤਰ : ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਆਦੀ ਹੋਣ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੰਪਨੀ, ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਘੱਟ ਕੰਟਰੋਲ, ਮੌਜ-ਮਸਤੀ ਲਈ, ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ, ਆਦਿ, ਪਰ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਨ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:
ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਆਦਤ ਨੂੰ ਚਾਰ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
1.ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਕਾਰਨ
2.ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਨ
3.ਸਰੀਰਕ ਕਾਰਨ
4.ਫੁਟਕਲ ਕਾਰਨ
ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:
1. ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਕਾਰਨ:
1. ਤਣਾਅ ਘਟਾਉਣ ਲਈ. ਕੁਝ ਲੋਕ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਆਦੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਪਣਾ ਤਣਾਅ ਘਟਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਤਣਾਅ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਆਦੀ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਲਈ ਨਸ਼ਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਹ ਨਸ਼ੇ ਦਾ ਆਦੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2. ਆਪਣੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ: ਕੁਝ ਲੋਕ ਨਸ਼ੇ ਲੈਣ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨ ਲਈ ਉਤਸੁਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਉਹ ਆਪਣੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਆਦੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਸ਼ਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਲਤ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।ਪੇਪਰ ਤਿਆਰ ਕਰਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾਸ ਯੂਟੀਓਬ ਚੈਨਲ
3. ਹੋਰ ਕਾਰਨ: ਕੁਝ ਲੋਕ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਣ ਲਈ ਕੋਈ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਹ ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਲਈ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉਹ ਇਸ ਦੇ ਆਦੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣਾ ਕਿੱਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਟੈਨਸ਼ਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਦੀ ਆਮਦਨ ਘੱਟ, ਕਾਰੋਬਾਰ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਚੱਲ ਰਿਹਾ, ਪਤਨੀ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਟੈਨਸ਼ਨ, ਦਫ਼ਤਰ ਦਾ ਕੰਮ ਜਾਂ ਬੌਸ ਦਾ ਵਿਹਾਰ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ। , ਆਦਿ ਕੁਝ ਹੋਰ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿੱਚ ਤਣਾਅ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਪਰ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਇਸ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਹ ਆਪਣੇ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਰਾਬ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨਸ਼ੇ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਸ਼ੇ ਉਸ ਦੇ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਘਟਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
4. ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਧਾਉਣ ਲਈ: ਕੁਝ ਲੋਕ ਆਪਣਾ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਨਸ਼ੇ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਇੰਟਰਵਿਊ ਲਈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਤੱਥ ‘ਤੇ ਸ਼ੱਕ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਇੰਟਰਵਿਊ ਦੇਣ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ h ਆਪਣੇ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਵੀ ਉਤੇਜਕ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਹ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਨਸ਼ਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉਹ ਨਸ਼ੇ ਦਾ ਆਦੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2. ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਨ:
1. ਦੋਸਤਾਂ ਕਾਰਨ : ਕਈ ਵਾਰ ਬੰਦਾ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਕਾਰਨ ਨਸ਼ੇ ਦਾ ਆਦੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਉਸ ਦੇ ਦੋਸਤ ਨਸ਼ੇ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਨਸ਼ਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਨਸ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਉਹ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਇਹ ਦੋਸਤ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਨਸ਼ੇ ਦਾ ਆਦੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਪੇਪਰ ਤਿਆਰ ਕਰਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾਸ ਯੂਟੀਓਬ ਚੈਨਲ
2. ਪਰਿਵਾਰਕ ਕਾਰਨ: ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਬੱਚਾ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਪਰਿਵਾਰਕ ਸਮੱਸਿਆ ਹੋਵੇ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਵਿਚਕਾਰ ਕੁਝ ਤਣਾਅ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਦੇਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰੱਥ ਹੋਣ ਜਾਂ ਉਸ ‘ਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋਵੇ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਬਜ਼ੁਰਗ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਠੀਕ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਤਣਾਅ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਕੋਈ ਆਰਥਿਕ ਕਾਰਨ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਰਿਵਾਰਕ ਕਾਰਨ ਵੀ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਲਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਨ।
3. ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ : ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਬੱਚਾ ਨਸ਼ਾ ਕਰਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਇੱਛਾ ਜਾਗ ਗਈ ਹੋਵੇ, ਆਪਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ਕਿ ਉਸ ਚੀਜ਼ ਵਿਚ ਕੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਦੇਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਬਾਰੀਕੀ ਨਾਲ ਦੇਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਕੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਵੀ ਉਹੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਆਦੀ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
4. ਸਮਾਜਿਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ: ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮਾਜਿਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਖਾਸ ਕੰਮ ਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਇਸ ਪਾਬੰਦੀ ਕਾਰਨ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
3. ਸਰੀਰਕ ਕਾਰਨ:
1. ਜਗਾਉਣ ਲਈ. ਕੁਝ ਲੋਕ ਸਿਰਫ ਨੀਂਦ ਨਾ ਆਉਣ ਜਾਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜਾਗਣ ਲਈ ਹੀ ਨਸ਼ੇ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਿੱਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਿਰਫ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਸੌਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਾਗਰੂਕ ਰਹਿਣ ਲਈ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲਿਆ। ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੇ ਉਹ ਸੌਂਣਗੇ ਤਾਂ ਸੁਪਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਆਉਣਗੀਆਂ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਨੀਂਦ ਨਾ ਆਉਣ ਲਈ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
2. ਜਿਨਸੀ ਅਨੁਭਵ ਵਧਾਉਣ ਲਈ: ਕੁਝ ਲੋਕ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੈਕਸ ਕਰਨਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਆਪਣੇ ਜਿਨਸੀ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਹ ਨਸ਼ੇ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤਜ਼ਰਬਾ ਲੈ ਸਕਣ।
3. ਸੌਣਾ: ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸੌਂ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰਕ ਕਾਰਨਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੌਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ. ਇਸੇ ਲਈ ਉਹ ਨੀਂਦ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਸ਼ਾ ਲੈਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
4. ਫੁਟਕਲ ਕਾਰਨ:
1. ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ: ਕੁਝ ਲੋਕ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਨਸ਼ੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਵੀ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਸੌਂਦੇ ਸਨ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕੋਈ ਵੀ ਨਸ਼ਾ ਲੈ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਸੌਣ ਦੇ ਯੋਗ ਨਾ ਹੋ ਸਕਣ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਹ ਇਸ ਦੇ ਆਦੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਨਸ਼ਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
2. ਨਿੱਜੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨਾ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਆਪਣੀਆਂ ਨਿੱਜੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾਉਂਦੇ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਨਸ਼ੇ ਕਰਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਕੁਝ ਕਾਰਨ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਰਨ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇੱਥੇ ਵਰਣਨ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ।ਪੇਪਰ ਤਿਆਰ ਕਰਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾਸ ਯੂਟੀਓਬ ਚੈਨਲ
sir pls make paper in hindi medium please sir. all paper in hindi medium.